واكنش‌ها به سرمقاله كيهان خطاب به حضرت آيت‌الله سيستاني ادامه دارد
ديكته اي با غلط‌هاي بسيار
حسين شريعتمداري پس از چند روز واكنش داخلي و خارجي، بالاخره عذرخواهي كرد
گروه سياسي | صبح روز شنبه، گوشه سمت چپ «كيهان» تيتر «برخاسته از ارادت» جا خوش كرده‌بود. در صفحه يك، نه رد و نشاني از «حسين شريعتمداري» ديده مي‌شد و نه حتي بخشي از يادداشت اما سرمقاله‌هاي روزنامه كيهان كه اغلب مورد توجه رسانه‌ها قرار مي‌گيرد، اين بار نيز جنجال آفريد و طولي نكشيد كه سرمقاله آقاي مديرمسوول با تيتر «تعيين تكليف حسين شريعتمداري / كيهان براي مرجع تقليد شيعيان» در رسانه‌هاي برخط دست به دست شد. ولوله‌اي كه اين سرمقاله روز شنبه ايجاد كرد نه‌تنها دو، سه روز بعد هم فروكش نكرده، بلكه ماجرا اندكي بغرنج شده، پاي واكنش‌هاي فرامرزي و اعتراض مقامات عراقي به ميان آمده است؛ موضوعي كه مي‌تواند در اين اوضاع و احوال تحريم حداكثري، موجبات يك تنش جديد منطقه‌اي را به وجود آورد. با اين حال شريعتمداري پس از قريب به ۲ روز و نيم سكوت، از اين مرجع تقليد عذرخواست و ديكته عذرخواهي مكتوبي نوشت. تيتر سرمقاله كيهان به قلم حسين شريعتمداري، مودبانه و متواضعانه بود. محتواي آن اما دست‌كم از نگاه مخاطبان رسانه‌اي و سياسي آنقدرها با تيتر انتخابي هم‌خواني نداشت. ماجرا هم اين بود كه چندي پيش آيت‌الله سيدعلي سيستاني مرجع شيعيان عراق با جينين هينيس پلاسخارت، نماينده ويژه دبير كل سازمان ملل ديداري داشت. از آنجا كه ديدارهاي آيت‌الله سيستاني بسيار اندك و گزينشي است و امكان ملاقات براي همه ميسر نيست، همواره ديدارهاي اين مرجع تقليد شيعه از اهميت بسزايي برخوردار است؛ به‌خصوص آنكه عمدتا عكسي هم از ديدارها و ملاقات‌ها منتشر نمي‌شود اما اين بار تصويري از آيت‌الله سيستاني، نماينده سازمان ملل و يك مترجم در فضاي رسانه‌اي و مجازي بازنشر شد. ۲۳ شهريورماه متن كامل اين ديدار منتشر شد و در بخشي از آنكه مربوط به انتخابات بود، به نقل از آيت‌الله سيستاني آمد كه «بايد در مراحل مختلف برگزاري آن، روند شفافيت مراعات شود و نظارت و كنترل بر آن به صورت جدي و با هماهنگي بخش مربوطه در هيات سازمان ملل متحد صورت گيرد.» اين گزاره اما چندان به مذاق مدير مسوول روزنامه كيهان خوش نيامد و اگرچه ابتداي نقدش «با عرض پوزشي» هم گذاشت اما نوشت كه اين جملات «دون شأن و جايگاه» آيت‌الله سيستاني است و البته با «جايگاه و منزلت عراق به عنوان كشوري مستقل» نيز هم‌خواني ندارد كه از سازمان ملل براي نظارت بر انتخابات دعوت شود. شريعتمداري همچنين در پايان يادداشت خود نوشت كه احتمالا در متن ارايه‌شده از گزارش ديدار اشتباهي رخ داده است و دفتر ايشان «بي‌دقتي» كرده؛ بنابراين «انتظار آن است كه تصحيح شود.» اين شد كه اغلب رسانه‌ها سرمقاله شريعتمداري را نوعي تعيين‌تكليف براي عراق و مرجع تقليد شيعيان توصيف كردند و صداي اعتراض مقامات داخلي عراق هم در واكنش به اين دخالت آشكار در مسائل مملكتي‌شان بلند شد و همزمان برخي كنشگران سياسي نيز در ايران به آن واكنش نشان دادند. خبرگزاري شفقنا كه به عنوان پايگاه خبري و اطلاع‌رساني شيعيان شناخته مي‌شود، نوشت كه «منظور آيت‌الله سيستاني هماهنگي نظارت با ضوابط سازمان ملل بوده نه اينكه سازمان ملل به عنوان ناظر در اين انتخابات حضور داشته باشد.» مصطفي تاجزاده، كنشگر سياسي اصلاح‌طلب در توييتر خود اين پرسش را پيش كشيد كه «رييس‌جمهوري، نخست‌وزير، رييس پارلمان و رييس دستگاه قضا از مواضع آيت‌الله سيستاني در ديدار با نماينده سازمان ملل حمايت و اظهارات عليه ايشان را شديدا محكوم كردند. نوري مالكي نيز مقاله كيهان را توهين به همه مردم عراق خواند؛ [.....] محمد تقي فاضل ميبدي، استاد حوزه و از روحانيون قم نيز در توييتر واكنش نشان داد و نوشت: «كسي از من پرسيد نظر شما راجع به ملاقات اخير آيت‌الله سيستاني و نظرات ايشان و نقد روزنامه كيهان چيست؟ گفتم اگر همه علما و مسوولان كشورهاي اسلامي مانند آيت‌الله سيستاني بينديشند، همه‌جا صلح و آرامش است...
اگر همه مانند روزنامه كيهان بينديشند، نمي‌دانم جايي در آرامش خواهد بود؟»
عذرخواهي وجيزه
حسين شريعتمداري پس از واكنش‌هاي متعدد داخلي و خارجي، بالاخره بعد از چند روز عذرخواهي كرد و در يادداشتي نوشت: «برداشت نگارنده از بيانيه ياد شده آن بود كه حضرت ايشان خواستار نظارت مستقيم سازمان ملل بر انتخابات آينده عراق شده‌اند. خوشبختانه دفتر حضرت آيت‌الله سيستاني (دام عزّه) در پي انتشار يادداشت كيهان توضيحي ارايه كرد كه نشان مي‌داد برداشت اينجانب با واقعيت فاصله داشته است و حضرت ايشان آن‌گونه كه در بيانيه دفتر معظم له آمده است خطاب به نماينده ويژه دبير كل سازمان ملل فرموده‌اند «بايد در مراحل مختلف برگزاري آن (انتخابات) روند شفافيت مراعات شود و نظارت بر آن به صورت جدي و با هماهنگي بخش مربوطه در هيات سازمان ملل متحد صورت پذيرد» و در ادامه آمده است: «بيانيه ياد شده از نظارت بر انتخابات توسط سازمان ملل سخن نمي‌گويد، بلكه از هماهنگي نظارت با ضوابط سازمان ملل سخن مي‌گويد و معناي آن، اين است كه نظارت صرفا ازسوي عراقي‌ها صورت مي‌گيرد، ولي ويژگي اشخاص ناظر و ضوابط اعمال شده در اجراي انتخابات با ضوابط سازمان ملل همخوان باشد تا جاي هيچ‌گونه اعتراض و ايراد از طرف بعضي گروه‌هاي ذي‌ربط در صحت انتخابات وجود نداشته باشد.»
جالب آنكه شريعتمداري انتقاد مقامات عراقي را پذيرفته و از همبستگي و اتحاد مسوولان عراقي براي حمايت از مرجعيت تقدير كرده است اما در ادامه متن اين عذرخواهي كه آن را «وجيزه» خوانده، به منتقدان داخلي عتاب كرده كه اتهام توهين به مرجعيت اتهامي دور از انصاف و ناروا است. او همچنين خطاب به كساني كه چه در عراق و چه در ايران اعتراض كرده‌اند كه «چرا در مورد ايشان سخن گفته‌اي» هم پاسخ داده كه «مرز‌هاي جغرافيايي اگرچه معتبر و قابل احترام هستند، ولي نمي‌توانند جدا كننده امت يكپارچه اسلامي از يكديگر باشند.» متن عذرخواهي شريعتمداري اگرچه بسيار متواضعانه تنظيم شده اما دو روز و نيم سكوت و سپس واكنش نشان دادن به اين اعتراض‌ها و انتقادها نشان مي‌دهد كه احتمالا اين متن عذرخواهي ديكته شده باشد.
تخلف مطبوعاتي يا آزادي بيان؟
علي‌اكبر اشعري، عضو هيات منصفه مطبوعات گفته كه اين يادداشت عنوان مجرمانه‌اي ندارد. او كه با «مدارآ» گفت‌وگو كرده، معتقد است كه شريعتمداري در اين يادداشت اتفاقا از آيت‌الله سيستاني تجليل و بابت درج آن عذرخواهي كرده است اما «اگر فرصتي پيش مي‌آمد و آقاي شريعتمداري همين حرف را با واسطه يا مستقيم به حضور خودشان مطرح مي‌كردند، بهتر بود.» در مصاحبه اين عضو هيات منصفه مطبوعات طبق معمول ديواري كوتاه‌تر از فضاي مجازي و رسانه‌اي پيدا نشده و از همين روي اشعري تاكيد كرده «خود اين يادداشت اينقدر داغ نبود و مي‌شد از كنار آن گذشت اين فضاسازي‌ها شبكه‌هاي مجازي بود كه اين مطلب را داغ كرد.» علاوه بر اين اشعري گفته هم مدعي‌العموم - اگر احساس كند اين مطلب عنوان مجرمانه دارد- و هم شخص - آيت‌الله سيستاني- مي‌توانند در صورت صلاحديد شكايت كنند.
فارغ از نگاه اين عضو هيات منصفه مطبوعات به واقع جرم يا تخلفي رخ داده است در نگاه اول پاسخ منفي است. اگر به قانون اساسي رجوع كنيم بنابر اصل ۲۳ و ۲۴ قانون اساسي هم مطبوعات در بيان مطالب آزادند، مگر آنكه مخل به مباني اسلام و حقوق عمومي باشد و هم تفتيش عقايد ممنوع است و هيچ‌كس را نمي‌توان به صرف داشتن عقيده‌اي مورد تعرض و مواخذه قرار داد. ازسويي اگر مخالف فرآيند قدسي‌سازي باشيم كه اين موضع در خلال اظهارات اغلب چهره‌هاي مصلح و اصلاح‌طلب جمهوري اسلامي نيز ديده مي‌شود، اساس انتقاد به عملكرد هر شخص غيرمعصوم قاعدتا نه بايد تخلف به حساب آيد، نه جرم تلقي و نه با انتقاد مواجه شود. بنابراين ضمن آنكه حق انتشار آزاد براي كيهان بايد محترم شمرده شود اما اين سرمقاله پرسش‌هايي ايجاد كرده است؟
آيا اساسا اصولي از قانون اساسي كه براي روزنامه‌هاي جناح راست رعايت مي‌شود، براي روزنامه‌هاي ساير جريان‌ها نيز درنظر گرفته مي‌شود؟ آيا روزنامه «كيهان» كه به روزنامه حاكميتي معروف و مشهور است اندك آگاهي نسبت به روابط ديپلماتيك جمهوري اسلامي با كشور عراق و به ويژه نقش آيت‌الله سيستاني در برقراري اين ارتباط دارد؟ آيا شريعتمداري كه با واكنش‌هاي عراق به عنوان يكي از معدود كشورهاي دوست در منطقه پرچالش خاورميانه مواجه شده، از شرايط پيچيده جمهوري اسلامي در منطقه، سياست‌هاي ديپلماسي منطقه‌اي ايران و همچنين تحولات جديد آن ازجمله پيمان صلح امارات و بحرين با اسراييل و تيرگي رابطه ايران و عربستان و تبعات همه اين تحولات منطقه‌اي دركي دارد؟! اگر رابطه اين دو كشور هم‌مرز جغرافيايي با مشتركات فرهنگي و ديني و اجتماعي در شرايط تحريم و فشار بين‌المللي حداكثري رو به تنش برود، باز هم مي‌توان گفت كه عنوان مجرمانه يا خلاف مصالح و منافع ملي رخ نداده است؟ اينجا درست همان مرز باريكي است كه ميان آزادي بيان و رعايت مصالح ملي وجود دارد و به نظر مي‌رسد كاملا از سوي روزنامه كيهان كه همواره صداي حاكميت بوده ناديده گرفته شده است.